تاریخ نامه های معماری گوناگون اند. این گوناگونی تا اندازه ای از «دیدگاه» مورخ معماری سرچشمه می گیرد. مورخ معماری از ناکجا به معماری نظر نمی کند، بلکه همواره به ناگزیر از زاویه ای خاص به معماری می نگرد. اگرچه دیدگاه مورخ در مسئله ها، پرسش ها، میدان جستجوی شواهد و نیز تفسیر آنها اثر می گذارد، بیش و پیش از اینها جنبه یا لایه هایی از معماری را در چشم مورخ می آورد و هم زمان جنبه های دیگر را از چشم او می اندازد. موضوع مقاله ی حاضر بررسی جنبه ای از معماری است که تاریخ نامه ی معماری از دیدگاه خود بر آن نظر می کند. به این منظور در این مقاله چهار تاریخ نامه ی مشهور معماری مغرب زمین که از حیث دیدگاه تفاوت های آشکاری دارند، برگزیده شده است و پس از معرفی اجمالی تاریخ نامه و دیدگاه آن، با ترکیبی از راهبردهای توصیفی و تفسیری نحوه ی نظر کردن مورخ بر معماری کلیسای گوتیک و نیز یکی از نمونه های شاخص آن، کلیسای شارتْ ر فرانسه، شرح داده شده است. این تاریخ نامه ها و کانون های توجه آنها چنین اند: 1) تاریخ معماری به روش تطبیقی معماری را چون چاره جویی هنرمندانه برای حل مشکلات ساختمانی می پندارد و کلیسای گوتیک را از حیث اینکه راه حل های مشکلات ساختمانی و سازه ای چگونه «تطور» یافته است شرح می دهد. 2) داستان معماری غرب که نظریه ای مارکسیستی درباره ی تاریخ دارد، معماری را محصول جایگاه طراح در نظام تقسیم کار اجتماعی می داند و در شرح کلیسای گوتیک به «شیوه ی تولید» آن نظر می کند. 3) در تاریخ معماری: صحنه ها و آیین ها معماری سرشتی فرهنگی اجتماعی دارد و ازاین رو کلیسای گوتیک را از حیث اینکه چگونه جلوه ی آیین های اجتماعی است برمی رسد. 4) معماری از پیشاتاریخ تا پسامدرنیسم از منظری صورت گرایانه و فضامدار به معماری می نگرد. در این تاریخ نامه معماری هنری فضایی بصری و محصول آن بنایی یادمانی است. در هر بنای یادمانی، از جمله کلیسای گوتیک، ویژگی های صوری (فرمال) و کیفیت های بصری فضا و نیز تأثیر روان شناختی است که شایسته ی ذکر در تاریخ است.